COVID-19 podwyższenie ryczałtu na roboty budowlane
Z pandemią COVID-19 żyjemy już od prawie 2 lat i trudno nie zauważyć znaczących zmian, które ze sobą przyniosła. Do tej pory, zdarzenia takie jak epidemia, strajki i inne nadzwyczajne okoliczności, które powodowały znaczne wzrosty cen nie były czymś powszechnie występującym w historii. Dopiero nastanie czasów pandemii COVID-19 sprawiło, że w praktyce można się było przekonać jak ogólnoświatowy kryzys zdrowotny może wpłynąć na poszczególne stosunki prawne w zakresie budownictwa i robót budowlanych.
W tym artykule, przyjrzymy się bliżej czy zaistniały stan pandemii COVID-19, który przyniósł za sobą znaczne podwyżki cen materiałów budowlanych, zerwanie wielu łańcuchów umożliwia skorzystania z mechanizmów żądania podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego uregulowanego w umowie o roboty budowlane (bez uwzględnienia zamówień publicznych, które będą przedmiotem odrębnych artykułów).
Znaczenie wynagrodzenia ryczałtowego przy umowach o roboty budowlane
Rozpocząć należy od krótkiego wyjaśnienia, czym jest wynagrodzenie ryczałtowe – jego istota sprowadza się w praktyce do prostego ustalenia umownego. Otóż, strony umowy o roboty budowlane regulują, że za wykonanie danych prac należy się wskazana w sposób konkretny i sztywna kwota, która co do zasady nie może ulec zmianie w trakcie realizacji umowy. Ryczałt jest z jednej strony korzystny dla inwestora, może również okazać się taki dla wykonawcy, w przypadku gdy ten ostatni zaoszczędzi na inwestycji w stosunku do pierwotnych wyliczeń. Oczywiście, w dobie rosnących stale cen materiałów budowlanych coraz trudniej wyobrazić sobie możliwe korzyści dla wykonawcy decydującego się na wynagrodzenie ryczałtowe.
W pierwszej kolejności treść umowy
Dla oceny możliwości podwyższenia ryczałtu w przypadku zaistnienia siły wyższej takiej, jak pandemia COVID-19, w pierwszej kolejności należy zwrócić się do zapisów umownych. Strony w jej treści mogą uregulować prawie dowolne mechanizmy na wypadek zaistnienia sytuacji nadzwyczajnych i to one będą punktem wyjścia dla oceny sytuacji prawnej wykonawcy. Nierzadko można spotkać się z definiowaniem w umowach siły wyższej i ustalanie w jej przypadku np. prawa rozwiązania umowy, czy właśnie prawa renegocjacji cen. W umowach spotykamy też często dedykowane postanowienia waloryzacyjne, wskazujące w jaki sposób i w jakich sytuacjach wynagrodzenie wykonawcy może się zmienić. Ponadto, umowy zawarte już np. w toku w trwającej pandemii COVID-19 często zawierają odwołanie do niej, przewidujące co strony mogą, a czego nie mogą zrobić mając na uwadze jej zaistnienie.
Przeanalizowanie omawianej tematyki w realiach konkretnej sprawy nie może zatem odbyć się bez zapoznania się z treścią umowy o roboty budowlane.
Ustawowe wyjątki od zasady niezmienności wynagrodzenia ryczałtowego
Pierwszą ustawową podstawę zmiany wynagrodzenia ryczałtowego przewiduje art. 632 § 2 Kodeksu Cywilnego zawierający dedykowaną dla wynagrodzenia ryczałtowego klauzulę rebus sic stantibus. Przepis ten znajduje się co prawda w uregulowaniach umowy o dzieło, jednak za jego stosowaniem w drodze analogii do umowy o roboty budowlane opowiedział się Sąd Najwyższy. Na podstawie tego przepisu przyjmujący zamówienie może wystąpić z żądaniem podwyższenia wynagrodzenia lub rozwiązania umowy, jeżeli:
a. po zawarciu umowy nastąpiła zmiana stosunków, której nie można było przewidzieć przy zawieraniu umowy;
b. wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą w razie utrzymania wynagrodzenia ryczałtowego na uzgodnionym poziomie oraz
c. zachodzi związek przyczynowy między zmianą stosunków a groźbą rażącej straty po stronie przyjmującego zamówienie.
Należy zastanowić się czy trwająca pandemia COVID-19 spełnia przesłanki zastosowania wspomnianego przepisu.
Obecna sytuacja pandemiczna w naszej ocenie może stanowić podstawę zastosowania art. 632 § 2 Kodeksu Cywilnego, mając na uwadze znaczący wzrost kosztów materiałów i robocizny w stosunku do okresu sprzed wystąpienia pandemii. Próbując zastosować wskazane narzędzie waloryzacyjne, należy jednak wykazać, że wykonanie umowy prowadziłoby do powstania rażącej straty po stronie wykonawcy. Nie chodzi tu zatem o stratę w granicach zwykłego ryzyka kontraktowego, ale musi ona w ujęciu danej transakcji mieć cechy nadzwyczajne. Co więcej, niezbędne jest także przyjęcie, że tej nadzwyczajnej zmiany stosunków nie można było przewidzieć przy zawieraniu umowy. W przypadku kontraktów zawieranych już w trakcie trwania pandemii, zmiana realiów gospodarczych była już stronom, przynajmniej w jakimś sensie znana, co może utrudnić skorzystanie z dobrodziejstwa omawianego przepisu (nie jest to jednak niemożliwe).
Dodatkowo, należy mieć na uwadze, że ewentualne podwyższenie ryczałtu lub rozwiązanie umowy może mieć miejsce jedynie mocą orzeczenia sądowego. Nie oznacza to oczywiście, że wykonawca jeszcze na etapie rozliczenia budowy nie powinien okoliczności żądania podwyższenia wynagrodzenia wskazywać. Odpowiednie postępowanie na tym etapie może wręcz zwiększyć szansę na powodzenia w sądzie.
W przypadku umów o roboty budowlane, co do których przez analogię nie można zastosować art. 632 § 2 k.c., możliwe jest rozważenie zastosowania klauzuli rebus sic stantibus określonej w art. 3571 K.c., która to klauzula również może być zastosowana jedynie przez sąd. Przepis ten, z uwagi na uregulowanie w części ogólnej zobowiązań Kodeksu Cywilnego, może mieć zastosowanie do wszelkiego rodzaju umów oraz rodzaju wynagrodzenia (nie tylko ryczałtu). Jednakże, aby jego użycie przez sąd było możliwe, musimy mieć do czynienia z „nadzwyczajną” zmianą stosunków, której strony nie mogły przewidzieć, negocjując kontrakt. Przyjmuje się ponadto, że owa „nadzwyczajna” zmiana stosunków winna mieć więcej cech niezwykłości niż ta wskazana w art. 632 § 2 K.c. Ponadto, skutkować ona musi nadmierną trudnością w spełnieniu świadczenia lub groźbą rażącej straty dla jednej ze stron. A zatem wskazane przesłanki, podobnie jak te z art. 632 § 2 K.c., możemy zastosować w sytuacjach wyjątkowych, niemających związku z normalnym tokiem działalności gospodarczej i jej ryzykiem. Przy tej ocenie możemy także brać pod uwagę względy słuszności, w przeciwieństwie do art. 632 § 2 k.c., gdzie znaczenie mają głównie względy ekonomiczne.
Bardzo istotny jest również fakt, że strony mogą umownie wyłączyć lub zmodyfikować klauzulę rebus sic stantibus, a zatem niezbędna jest analiza umowy przed ewentualnym rozważeniem zastosowania ww. mechanizmów.
Podsumowanie
Podsumowując, przepisy Kodeksu Cywilnego dają wykonawcy kilka „furtek” umożliwiających próbę podwyższenia wynagrodzenia umownego, które mogą być zastosowane w sytuacji pandemii COVID-19. Rozstrzygające jednak znaczenie będą mieć konkretne postanowienia umowy oraz okoliczności stanu faktycznego. Stąd też, niezwykle istotne jest, aby przewidzieć takie sytuacje już na etapie zawierania umów, a po ich wystąpieniu przygotować się na dowodzenie swoich twierdzeń przed sądem.
Jeżeli mają Państwo problem z nierentownym ryczałtem przy umowie o roboty budowlane lub chcą na przyszłość zabezpieczyć swoje interesy w tym zakresie odpowiednimi postanowieniami umownymi, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią. Każdą taką sytuację oceniamy indywidualnie, wskazując jak z naszej perspektywy i praktyki, wyglądają możliwości drogi prawnej oraz zarekomendujemy konkretne działania.