Weksle to często stosowana forma zabezpieczenia umowy. Polskie prawo wekslowe przewiduje dwa rodzaje weksli: weksle własne oraz weksle trasowane. W obrocie prawnym możemy spotkać również tzw. weksle in blanco, które nie stanowią odrębnego typu weksla i mogą występować pod postacią weksla własnego oraz trasowanego. W artykule znajdziesz informacje o tym w jaki sposób powinieneś chronić swoje prawa, jeżeli wręczyłeś lub zamierzasz wręczyć kontrahentowi weksel. Ponadto dowiesz się w jaki sposób powinieneś dochodzić swoich praw, jeżeli przyjąłeś weksel, a nieuczciwy kontrahent nie chce spłacić swojego zobowiązania.
Czym jest weksel?
Weksel jest wysoce sformalizowanym papierem wartościowym, zakorzenionym historycznie w stosunkach handlowych. Co ciekawe ustawa regulująca prawo dotyczące weksli pochodzi z 1936 r. i dotychczas była zmieniana jedynie pięciokrotnie. Cechą charakterystyczną weksli jest ich abstrakcyjność, których konsekwencją jest to, że złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego. Zobowiązanie, na podstawie którego weksel został wystawiony oraz zobowiązanie wekslowe stanowią odrębne stosunki prawne.
Przykładowo przy zawarciu umowy sprzedaży towaru w hurtowni z odroczonym terminem płatności, kupujący wręczył sprzedawcy weksel. Jeżeli weksel nie zawierał w swojej treści odpowiedniej klauzuli, to może zostać puszczony w obieg przez sprzedawcę i do kupującego może zgłosić się osoba trzecia z żądaniem zapłaty. Nasz kupujący nie będzie mógł podnosić zarzutów ze stosunku umowy sprzedaży np. dotyczące zapłaty umówionej ceny. Takie sytuacje zdarzają się stosunkowo rzadko w obecnych czasach, jednak należy pamiętać, że mogą mieć miejsce. Poniżej znajdują się wyjaśnienia jak zablokować możliwość indosowania weksla.
Weksel wystawia się w formie pisemnej. Trzeba go podpisać odręcznie. Zgodnie z ustawą – Prawo wekslowe, weksel trasowany powinien zawierać następujące elementy:
- nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
- polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
- nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
- oznaczenie terminu płatności;
- oznaczenie miejsca płatności;
- nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
- oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;
- podpis wystawcy weksla.
Weksel własny (sola) od weksla trasowanego (ciągniony) różni się tym, który z podmiotów jest zobowiązany do zapłaty kwoty, wynikającej z weksla. W pierwszym rodzaju to wystawca weksla zobowiązuje się do zapłaty określonej w dokumencie kwoty. Weksel trasowany charakteryzuje się wskazaniem przez wystawcę osoby (trasanta), która ma uregulować jego należność na rzecz wskazanego kontrahenta (remitenta). Weksel trasowany staje się pełnowartościowym papierem w obrocie z chwilą jego przyjęcia przez trasata. Przyjmuje on wówczas na siebie zobowiązanie zawarte w treści weksla. Z uwagi na wskazaną różnice pomiędzy wekslem własnym a wekslem trasowanym, weksel własny dla swojej ważności nie zawiera nazwiska osoby trzeciej, która ma zapłacić (trasata).
Weksle in blanco a deklaracja wekslowa
Weksel in blanco jest wekslem celowo nieuzupełnionym w chwili jego wystawienia takimi elementami, które są konieczne do jego ważności. Elementem brakującym jest najczęściej kwota, jaką powinien zapłacić wystawca weksla lub trasat. Zobowiązanie z weksla in blanco jest związane z dodatkową umową między wystawcą weksla a remitentem, w którym ustalają oni w jaki sposób oraz przy zajściu jakich okoliczności weksel in blanco może być uzupełniony o brakujące elementy w momencie emisji weksla.
Aby dokument mógł zostać uznany za weksel in blanco, musi on spełniać dwa warunki:
- musi być na nim umieszczony podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych złożony w zamiarze zobowiązania się wekslowo;
- niezupełność treści weksla musi być zamierzona.
Zdarzają się sytuacje, w których remitenci żądają weksli zupełnie „gołych”, wstawionych w całości „in blanco”. W zasadzie zawierają one tylko słowo „weksel”, podpis wystawcy, a poza tym puste pola, pozwalające remitentowi wpisać dowolną kwotę, datę i miejsce płatności. Opisana sytuacja jest niebezpieczna dla obu stron stosunku prawnego, dlatego bardzo ważne jest zawarcie przez strony tzw. deklaracji wekslowej, która szczegółowo będzie określała warunki, kiedy i na jakich zasadach remitent może uzupełnić weksel. Swoim klientom każdorazowo doradzam, aby przy wręczaniu weksla „in blanco”dążyli do tego, aby uzupełnić elementy weksla, która są znane w chwili jego wystawienia tj. miejsce, termin zapłaty weksla, data i miejsce jego wystawienia. Powyższe pozwala ograniczyć ryzyko wypełnienia przez posiadacze weksla niezgodnie z umową wekslową i stosunkiem podstawowym.
Deklaracja wekslowa powinna zostać podpisana przez obie strony stosunku prawnego. Jeżeli zostanie podpisana tylko przez wystawcę weksla, wtedy jest dokumentem bezwartościowym. Warto rozważyć umieszczenie na rewersie weksla należy adnotacji „do weksla dołączono umowę/deklarację wekslową”. Niektórzy podnoszą zarzut, że taka adnotacja unieważnia weksel, ponieważ ten jest z natury bezwarunkowym poleceniem zapłaty. Moim zdaniem takie obawy są nieuzasadnione. O takiej sytuacji można byłoby mówić ewentualnie, gdyby formuła ta została użyta w treści weksla. Treść weksla obejmuje tylko to co jest pomiędzy słowem ‘weksel’, a podpisami wystawców. Wszelkie dopiski poniżej lub powyżej nie mają znaczenia. Są jedynie zabezpieczeniem dla wystawcy, aby ten mógł udowodnić, w jakich okolicznościach weksel został wystawiony.
Jak ograniczyć ryzyko związane z wystawieniem weksla?
W celu ograniczenia ryzyka związanego z niekontrolowanym obiegiem weksla w treści weksla należy umieścić klauzulę „nie na zlecenie”. Użycie tej formuły powoduje, że weksla nie można przekazać w drodze indosu. Wprowadzenie klauzuli do treści weksla przez wystawcę przyjmuje zazwyczaj postać dodania po imieniu i nazwisku remitenta weksla słów „ale nie na jego / jej / ich zlecenie” lub inną równoznaczną (doktryna wydaje się w tym miejscu dopuszczać terminy: „tylko” oraz „bez indosowania”).
Remitent będzie mógł nadal przekazać weksle w drodze cesji, ale wtedy nowego posiadacza będą obowiązywać także relacje zaistniałe pomiędzy wystawcą i remitentem – czyli jeżeli umowa zostanie wykonana należycie, a weksel zostanie spłacony, będzie on bezwartościowy. Wracając do opisanego przykładu kupującego, który wręczył weksel kupując towar w hurtowni – jeżeli w treści weksla znalazłaby się klauzula „nie na zlecenie”, wtedy nowy nabywca weksla będzie musiał uwzględnić podnoszone przez wystawcę zarzuty dotyczące zapłaty umówionej ceny albo nieprawidłowego wypełnienia weksla.
Przy wekslu indosowanym natomiast fakt, że zobowiązanie jest zapłacone nie ogranicza w żaden sposób praw nowego posiadacza weksla.
Dochodzenie praw z weksla
Natomiast jeżeli nieuczciwy kontrahent uchyla się z zapłatą zobowiązania, które było podstawą do wystawienia weksla, posiadacz weksla może złożyć pozew do sądu. W przypadku dochodzenia roszczeń z weksla zastosowanie może mieć postępowanie nakazowe, które wiąże się z szeregiem korzyści, dla osoby inicjującej postępowanie. Opłata za pozew wynosi jedynie ¼ opłaty stosunkowej. Ponadto wierzyciel dochodząc świadczenia z weksla powinien wykazać istnienie roszczenia poprzez złożenie oryginału weksla – sąd w pierwszej kolejności bada, czy przedłożony do akt sprawy weksel zawiera wszystkie elementy przesądzające o jego ważności. Wyczerpuje to obowiązki dowodowe strony powodowej (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.), bowiem wydanie wierzycielowi weksla stwarza domniemanie istnienia wierzytelności w wysokości sumy wekslowej i przerzuca ciężar dowodu przeciwnego na dłużnika.
Na tym etapie sąd bada tylko formalną stronę weksla, nie wnikając w powody, dla których został wystawiony, ani zasadność roszczenia. Co ważne, nakaz zapłaty natychmiast po jego wydaniu staje się tytułem zabezpieczenia i komornik może zająć majątek dłużnika, np. jego rachunki bankowe czy wierzytelności, jak choćby otrzymany z urzędu skarbowego zwrot podatku VAT. W takim przypadku zajęte składniki majątkowe będą zdeponowane na rachunku bankowym komornika, po zakończeniu postępowania sądowego – w zależności od wyniku – zostaną odpowiednio zwolnione lub wypłacone wierzycielowi.
Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla po upływie terminu do jego zaspokojenia, czyli po upływie dwóch tygodni od momentu doręczenia odpisu nakazu zapłaty dłużnikowi, staje się natychmiast wykonalny. Oznacza to, że po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonawczym i może stanowić podstawę do prowadzenia egzekucji – po zajęciu środków komornik może je przekazać bezpośrednio do wierzyciela. Samo wniesienie zarzutów od nakazu zapłaty (zakwestionowanie przykładowo kwoty czy podpisu na wekslu) nie wpływa na wszczętą egzekucję z weksla. Koniecznym jest złożenie odrębnego wniosku o wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty, jednocześnie przedstawiając silne argumenty za wydaniem rozstrzygnięcia w tym zakresie.
Posumowanie
Po uregulowaniu należności wystawca weksla może żądać od remitenta zwrotu oryginału wręczonego weksla. Podobnie, jeżeli zmianie uległa umowa, która była podstawą do udzielenia zabezpieczenia.
Weksel jest najtańszą oraz najbardziej rozpowszechnioną formą zabezpieczania roszczenia, jednak należy pamiętać, że nie jest to jedyna możliwość. Oprócz weksla w obrocie gospodarczym funkcjonuje także depozyt notarialny, adwokacki i radcy prawnego, ale także dłużnik może złożyć oświadczenie w formie aktu notarialnego o poddaniu się egzekucji. Są także gwarancje bankowe lub ubezpieczeniowe. Niezależnie od powyższego należy pamiętać, że decydując się na wręczenie weksla należy zadbać, aby transakcja została przeprowadzona bezpiecznie, aby w przyszłości nie pojawiły się przykre niespodzianki.